Proeftuinen Aardgasvrije Wijken
Inleiding.
Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Alkmaar heeft op 1 november 2021 (ontvangstdatum) een aanvraag bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland ingediend tot het verkrijgen van een subsidie in het kader van Proeftuinen Aardgasvrije Wijken; dit voor een bedrag van 5,6 miljoen euro. In haar aanvraag stelt het college onder andere dat:
- de bewoners van de dorpen Graft en De Rijp er naar streven om binnen een paar jaar van het aardgas af te zijn;
- er onder de bewoners een voldoende groot draagvlak voor de plannen bestaat, een en ander gebaseerd op een enquête, consultaties en gehouden rondetafelgesprekken;
- dit initiatief van de bewoners, op hun verzoek, door de Energie Coöperatie Graft-De Rijp/De Groene Walvis B.V. vormgegeven en uitgevoerd dient te worden.
Punt is dat de gemeente hier een reeks onwaarheden en onjuistheden aan elkaar rijgt. Het bovenstaande wordt door het college met een stelligheid naar buiten gebracht terwijl er geen enkel fundamenteel bewijs ten grondslag ligt aan deze beweringen van het college.
Dit omdat er nog helemaal geen gedegen onderzoek naar het draagvlak of andere aspecten met betrekking tot het bovenstaande heeft plaatsgevonden.
Als verontruste bewoners zien en ervaren wij een hele andere werkelijkheid. Het college heeft de hierboven vermelde aanvraag ingediend terwijl zij wist of in elk geval kon en behoorde te weten dat:
- er niet of nauwelijks een gedegen en representatieve draagvlakmeting onder de bewoners van Graft en De Rijp heeft plaatsgevonden. Dit terwijl het onderdeel had moeten zijn binnen de eerdere subsidieopdracht én ondanks het feit dat de gemeente Alkmaar dit in een schrijven aan de bewoners onder voorwaarden toegezegd heeft;
- met het realiseren van dit project een monopolypositie voor de Groene Walvis B.V./Energie Coöperatie Graft-De Rijp gecreëerd wordt waarbij de bewoners, op hun energie-eiland volledig afhankelijk zullen worden en geen keuzevrijheid meer hebben ten aanzien van hun energieleverancier;
- er aan deze aanvraag zeer grote financiële risico’s verbonden zijn, welke op zich al voldoende reden zouden moeten zijn om deze aanvraag in het geheel niet in te dienen;
- de financiële consequenties per huishouden van een dusdanige omvang zullen zijn, dat zij de draagkracht van een grote groep bewoners zullen overstijgen en daarmee de uitvoer-baarheid van het project reeds op voorhand ernstig zal belemmeren en in wezen tot mislukken gedoemd zal maken;
- er ook financiële risico’s verbonden zijn aan het op oneigenlijke gronden door het college aanvragen van de subsidie. Redelijkerwijs zou dat tot gevolg moeten hebben, dat de verstrekte subsidie teruggevorderd zal kunnen worden, al dan niet verhoogd met een boete. Een en ander nog los van eventuele consequenties welke aan dit uitermate laakbare handelen verbonden zijn;
- deze gelden niet teruggevorderd zullen kunnen worden van De Groene Walvis B.V./Energie Coöperatie Graft-De Rijp, omdat deze partijen over geen enkel aan te spreken vermogen of andere middelen beschikken. Dit kan ertoe leiden dat deze gelden door alle bewoners van de gemeente Alkmaar opgebracht zullen dienen te worden;
- het college met haar aanvraag de belangen van de inwoners van de dorpen Graft en De Rijp en in het verlengde daarvan van alle bewoners van de gemeente Alkmaar in zeer ernstige mate heeft geschaad en volledig ondergeschikt heeft gemaakt aan haar kennelijke wens en drang om dit project te realiseren.
De risico’s bij een subsidietoekenning
Tegenover een subsidieverstrekking staat ongetwijfeld een resultaatverplichting, dus het project de Groene Walvis moet voort. Maar wie garandeert ons dat de gemeente zich niet op een pad begeeft met onomkeerbare verplichtingen met grote marktpartijen met alle financiële risico’s voor de inwoners die daarbij komen.
Als het project de Groene Walvis wordt uitgerold geldt voor de inwoners dat de keuzevrijheid van energieleverancier ophoudt te bestaan.
Aanleiding.
Op 14 oktober 2020 werden de bewoners van Graft en De Rijp geconfronteerd met een bericht in het Noord-Hollands Dagblad dat zij in 2025 in één klap van het aardgas af zouden gaan en over zouden stappen op waterstof.
In het bericht stond ook dat de Energie Coöperatie Graft-De Rijp, verantwoordelijk voor de uitvoering van het project, een clubje mannen is dat op de vingers van één hand te tellen valt.
Op dit bericht volgde een door de Energie Coöperatie Graft-De Rijp opgestelde suggestieve/sturende online enquête welke door minder dan 190 mensen werd ingevuld. Deze enquête kon overigens meerdere malen vanaf eenzelfde IP-adres worden ingevuld en dat niet alleen vanuit de dorpen Graft en De Rijp, maar ook vanuit Alkmaar of bijvoorbeeld Groningen. Gezien bovenstaande en het feit dat het project ongeveer 2300 woningen betreft, kan aan een dergelijke enquête naar onze mening geen enkele waarde toegekend worden.
Een groep bewoners die zich zorgen begon te maken over de stelligheid van de berichten en de werkwijze van de Energie Coöperatie Graft-De Rijp schreven vervolgens een open brief aan het college en de raad. (Zie hiervoor “De Uitkomst” van 15 december 2020).
Hierop kregen alle bewoners van Graft en De Rijp in januari 2021 een brief van het college. Hierin werd o.a. aangegeven dat de gemeente zelf een onderzoek zou kunnen doen als zou blijken dat het draagvlak onder de bewoners voor dit project niet voldoende onderzocht was. Dit eigen onderzoek van de gemeente heeft echter nimmer plaatsgevonden. Nooit is duidelijk geworden waarom dit toegezegde onderzoek is uitgebleven.
Een aantal bewoners heeft vervolgens gesprekken met de portefeuillehouder, de toenmalige wethouder Braak, gehad waarin door hem steeds erkend werd dat het onderzoek naar het draagvlak onder de bewoners beter moest en dat er overleg zou zijn met bewoners voordat er vervolgstappen zouden worden genomen. Ook dit heeft nimmer plaatsgevonden. Opnieuw is volledig onduidelijk waarom niet.
In de tussenliggende periode zijn er nog 2 (zeer) slecht bezochte online informatieavonden geweest, waar geen mogelijkheid was voor het stellen van directe vragen en waar organisatoren en deelnemers een tegengesteld beeld aan overhielden.
In oktober 2021 bleek toch vrij plotseling dat er door het college van burgemeester en wethouders een subsidieaanvraag in het kader van Proeftuinen Aardgasvrije Wijken was ingediend voor een bedrag van 5,6 miljoen euro. Daarnaast bleek het draagvlakonderzoek ‘vooraf’ niet meer aan de orde te zijn, maar dat dit was opgeschoven naar ‘de toekomst’.
In de Proeftuinen Aardgasvrije Wijken-aanvraag, welke overigens pas na een ingediend WOB- verzoek beschikbaar gesteld werd, bleek dat het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Alkmaar zich gebaseerd had op de resultaten van de hiervoor genoemde discutabele enquête en geregisseerde uitkomsten van de digitale informatiebijeenkomsten. Dit terwijl men diverse malen gewezen is op de omissies van de gehanteerde methoden om het draagvlak onder de bewoners te peilen. Sterker nog, men voert op de participatieladder zelfs keukentafelgesprekken op, die misschien wel op een hele kleine schaal, maar zeker niet op een representatieve schaal hebben plaatsgevonden. Op 29 november 2021 zijn zowel de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders, middels een inspraakmogelijkheid tijdens de vergadering van de commissie Ruimte, op deze feiten en op andere zaken gewezen. Tegelijkertijd werden door de raadsfracties van de Partij van de Arbeid op 29 november 2021 en Leefbaar Alkmaar van 3 december 2021 schriftelijk vragen gesteld over de door het college van burgemeester en wethouders ingediende aanvraag voor de Proeftuinen Aardgasvrije Wijken. Uit de door het college bij brief van 14 december 2021 gegeven antwoorden bleek kortweg dat van een deugdelijke draagkrachtmeting geen sprake was geweest en dat men hier pas na de toewijzing van de gevraagde subsidie aan wilde gaan werken. Om kort te gaan, men schetst een ideaalbeeld en gaat dat proberen in te vullen als de miljoenen subsidie toegewezen zijn. Dat is de wereld op zijn kop.
Draagvlak en monopoliepositie.
Als rode draad door de subsidieaanvraag wordt meerdere malen het ‘aanwezig zijn van draagvlak’ onder de bewoners van Graft-De Rijp genoemd. Dit wordt vervolgens gekoppeld aan de wens van de bewoners om dit bewonersinitiatief door de Energie Coöperatie Graft-De Rijp/De Groene Walvis uit te laten voeren. Maar klopt dit allemaal wel? Naar onze mening zeker niet en is hier slechts sprake van een wens van enkelen die op geen enkele wijze in de werkelijkheid wortelt.
Op de vraag van de subsidieverstrekker in de aanvraag om een onderbouwde inschatting te geven van de mate waarin deze aanvraag ook in sociaal opzicht uitvoeringsgereed is, antwoordt de gemeente dat het draagvlak wordt geborgd doordat de Energie Coöperatie samen met de gemeente Alkmaar de regie heeft over het uitvoeren van het draagvlakplan.
De voorstanders van het burgerinitiatief, een groep van zo’n 100 personen volgens opgaaf, zou enthousiast voorstander zijn van het project om Graft-De Rijp aardgasvrij te maken.
Ons inziens is het goed om daarbij in ogenschouw te nemen dat de Energie Coöperatie Graft-De Rijp ook ongeveer dit aantal leden heeft. En ook dat De Energie Coöperatie Graft-De Rijp feitelijk onlosmakelijk verbonden is aan het project De Groene Walvis en daarmee aan de subsidieaanvraag.
Bewoners is echter nooit gevraagd of zij zich vertegenwoordigd zouden willen zien of goed vertegenwoordigd voelen of weten door de Energie Coöperatie Graft-De Rijp.
Sterker nog: van de circa 2300 huishoudens in Graft-De Rijp zijn er slechts iets meer dan 100 lid en aangesloten bij de Energie Coöperatie Graft-De Rijp. Het overgrote deel van de inwoners is dus géén lid en dus niet aangesloten bij de Energie Coöperatie Graft-De Rijp.
Wat ons betreft is het dus zeer de vraag of het wel verstandig is om als gemeente deze relatief kleine club, met ook nog commerciële belangen, op zo’n belangrijk dossier te laten spreken namens de voltallige gemeenschap.
Een feitelijke ‘onwaarheid’ wordt zo, door deze maar vaak genoeg te herhalen vanzelf een ‘waarheid’. Een beproefde methode overigens, maar wel een die tot nadenken stemt.
In de aanvraag wordt voorts geschermd met een zeer laag aantal personen dat tegen de voorgestelde plannen zou zijn. Zo staat er op pagina 30 van de PAW-aanvraag: “Een kleine groep bewoners, tussen de 10 en de 15 personen, zijn tegen de plannen.”
Een wel erg boute bewering, die zelfs neerkomt op valsheid in geschrifte, er is immers nimmer serieus onderzoek gedaan naar voor- en tegenstand van de plannen en het project?
Maar men schrijft dus wel gewoon op dat er maar 10 tot 15 personen in Graft-De Rijp tegen de plannen zijn.
Men gaat nog verder en durft zelfs op te schrijven: Dat het algemene draagvlak reeds is gemeten tijdens de onderzoeksfase en na de presentatie van het eindrapport zal worden gemeten door de gemeente Alkmaar.
De algemene draagvlakmeting waarnaar wordt verwezen betrof een online enquête. Een enquête die op zijn minst een flink aantal tamelijk suggestieve vragen bevatte. Deze is bovendien door een zeer beperkt aantal respondenten ingevuld. Respondenten waarvan niet eens valt vast te stellen, of vastgesteld is, dat zij daadwerkelijk in Graft-De Rijp woonachtig zijn. Iedereen kon namelijk de enquête invullen. En verder refereert men aan een in februari 2021 gehouden online informatieavond o.l.v. Jelle Blaauwbroek waarop een meerderheid bleek in te stemmen met de plannen.
Verbazingwekkend dat je als gemeente ineens een informatieavond richting de subsidieverstrekker opvoert, om je argumenten, ten bewijze dat er volop draagvlak voor de door jou gewenste plannen bestaat.
Een informatie avond is toch bedoeld om mensen te informeren? En heeft toch niet het doel om ze te vragen of ze akkoord zijn? Als draagvlakmeting tijdens zo’n avond het doel is, dan moet je zo’n avond een andere status geven dan informatieavond. Nu werden op de genoemde informatieavond critici behoorlijk snel de mond gesnoerd en ‘buiten spel’ gezet.
Het eindrapport is in oktober 2021 gepresenteerd door de projectgroep. Maar van een algemene draagvlakmeting is vooralsnog dus totaal geen sprake geweest…
Draagvlak meten lijkt dus erg ingewikkeld en laat dus op zich wachten…
Maar ondertussen wordt er wel volop gas gegeven op de plannen door het indienen van de subsidieaanvraag.
Het heeft er alle schijn van dat de gemeente dit zo graag wil dat men bereid is om daarvoor alles uit de kast te halen. Men deinst er zelfs niet voor terug om in de subsidieaanvraag tal van onjuistheden als vaststaand te presenteren en feitelijk daarmee valsheid in geschrifte te plegen.
Zorgelijk is wat ons betreft ook de centrale rol die De Groene Walvis/Energie Coöperatie Graft-De Rijp toebedeeld wordt in de toekomstige realisatie van dit project, dat de dorpskernen Graft en De Rijp omvat.
Hierbij kijken wij nog niet eens naar de vormen van energieaanbieding, maar met name naar het feit dat door één partij een monopoliepositie ingenomen wordt waarbij alle betrokken inwoners zich ‘gedwongen’ dienen aan te sluiten. Graft-De Rijp verwordt hiermee tot een energie gebonden eiland, of misschien wel ‘keizerrijk’, met een gedwongen winkelnering bij de Energie Coöperatie Graft-De Rijp/De Groene Walvis B.V.
Dat een dergelijke constructie zondermeer onwenselijk is, mag duidelijk zijn. Daarnaast is dit bij uitstek het recept om tot torenhoge energieprijzen te komen zonder dat de inwoners de mogelijkheid hebben om een andere keuze te maken voor wat betreft hun energievoorziening. Het roept de indringende vraag op of de overheid (in dit geval de gemeente Alkmaar) zijn inwoners mag dwingen tot een verplichte afname van energie bij één door de gemeente Alkmaar voorgeschreven leverancier.
Dat het voorgestelde model duurder uit zal vallen, wordt feitelijk al in de aanvraag aangegeven in de passage waarin gesteld wordt dat de lokale energieopwekking onvoldoende zal zijn om het totaal van de behoefte te kunnen dekken. Dit betekent dat er energie ‘van buiten’ het energie-eiland ingekocht moet gaan worden. En ….. dan kan het, met de monopolist ertussen, al snel een kostbare situatie voor de bewoners gaan worden.
Je kunt je dan ook direct afvragen of het niet veel logischer en wijzer zou zijn om als lokale overheid een directe lijn naar de ‘energiereuzen’ op te zetten. Zij produceren tenslotte, kunnen energie vergroenen, kunnen waterstof aan het aardgas toevoegen en ……. ga zo maar door.
Risico’s en de afdekking daarvan.
In de aanvraag wordt ten aanzien van diverse uitvoeringsscenario’s een mate van risico weergegeven dat vervolgens gekoppeld wordt aan een risicodrager. Bij alle hoog risicoscenario’s is dat steeds De Groene Walvis B.V. Maar kan deze B.V. dit risico, dat in de tientallen miljoenen euro’s kan gaan lopen eigenlijk wel dragen? Er wordt wel geschermd met een aantal partijen die om tafel zitten en mogelijk iets willen gaan doen, maar concreet is dit absoluut niet. Er bestaat dus een redelijke kans dat de Groene Walvis B.V. een lege schil is, ofwel een imposante ballon gevuld met lucht.
Gezien de omvang van de investering die van de individuele bewoners gevraagd wordt (in wezen worden zij zonder enige keuzevrijheid voor het blok gezet), is het op voorhand totaal onverantwoord om met een dergelijke opzet als gemeente akkoord te gaan. Op basis van de risicoanalyse die in de aanvraag zelf wordt omschreven mag redelijkerwijs verwacht worden dat deze opzet eerder lijkt op een zogenaamde ‘piramideconstructie’ dan dat het de waarborg in zich heeft dat het ten behoeve van de betrokken burgers geïnvesteerd zal worden.
Als indiener van deze subsidieaanvraag sanctioneert het college deze constructie echter wel en dat vrijwaart andere partijen in hoge mate van aansprakelijkheid. Dit nog maar los van de vraag of van een Kale Walvis wat te plukken valt.
Rol van B&W met betrekking tot de aanvraag.
Het college van burgemeesters en wethouders van onze gemeente heeft de aanvraag voor deze subsidie ingediend bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Het college is dus direct verantwoordelijk voor de inhoud en juistheid van de door haar verstrekte gegevens. Van het college mag dus zondermeer verwacht worden dat zij het gestelde in de aanvraag en de samenhang en gevolgen van de diverse onderdelen zeer kritisch toetst. Naar onze mening heeft een dergelijke toets echter niet of zeer marginaal plaatsgevonden. De omissies hadden, bij een deugdelijke beoordeling, namelijk zondermeer aan het licht hebben moeten komen.
Had het college deze toets namelijk goed uitgevoerd dan had men kunnen weten dat deze subsidieaanvraag niet op de juiste gronden gestoeld is. En dat …… mag niet! Dat mogen burgers niet, maar als een overheid dit doet, is het zondermeer zorgelijk te noemen en nog vervelender, buitengewoon laakbaar en mogelijk zelfs strafbaar.
Naar onze mening zou een grondige beoordeling van de aanvraag tot de conclusie hebben moeten leiden dat de voorgestelde plannen zeer discutabel zijn en daarmee zeer kwetsbaar op het moment dat de subsidie daadwerkelijk toegekend wordt. De regie ligt dan wel bij de gemeente, maar het hellende vlak bevat veel zeep en maakt het daarmee moeilijk om op de schreden terug te keren. En het geld? Dat is dan al lang en breed vervlogen.
Tenslotte heeft het college kennelijk ook niet overwogen wat de gevolgen kunnen zijn indien het project mislukt en blijkt dat de aanvraag op onjuiste gronden is gedaan. Dit zal onvermijdelijk tot terugvordering van de verstrekte subsidie leiden (al dan niet voorzien van een boete). En dat geld zullen de bewoners van onze gemeente op mogen hoesten; want uit de bodemloze put is het dan niet meer terug te halen. Daarnaast is het alles behalve reclame voor de gemeente.
Conclusie en aanbeveling.
Op basis van hetgeen hiervoor gesteld is, mag naar onze mening gesteld worden dat:
- het in de aanvraag gestelde draagvlak op geen enkele wijze vaststaat en is bewezen;
- het zeer onwenselijk is dat de bewoners van de Graft-De Rijp afhankelijk worden van één monopolistische energieleverende partij;
- het ontbreken van een deugdelijke onderbouwing en afdekking van de financiële risico’s van dit project onaanvaardbare risico’s voor de in het doelgebied wonende burgers met zich meebrengt. Sterker, de financiële risico’s komen voorrekening van álle inwoners van de gemeente Alkmaar
- van het college verwacht mag worden dat zij de belangen van haar burgers primair stelt en een deugdelijke toetsing van zowel haalbaarheid als van rechtmatigheid van deze subsidieaanvraag had uitgevoerd;
- het college van burgemeester en wethouders willens en wetens, de subsidieaanvraag ingediend heeft terwijl zij wist of in redelijkheid had kunnen weten dat deze niet op de juiste gronden gestoeld was.
Naar onze mening heeft het college zich in haar streven naar vergroening laten leiden door externe partijen die hun eigen belangen kennelijk laten prevaleren boven die van de burgers. Maar het is nu juist de taak van de overheid om de belangen van haar burgers te bewaken en beschermen. Deze taak wordt, naar onze mening, totaal ondergeschikt gemaakt aan de drang tot ‘vergroening’. De opgezette ‘groene bril’ leidt echter wel tot een verkokering en vertroebeling waardoor objectiviteit en realiteit om dit project te kunnen realiseren volledig buitenspel zijn komen te staan.
Aangezien de aanvraag tot subsidie naar onze mening op onjuiste gronden is ingediend en het college dit wist of redelijkerwijs had kunnen weten, is ons dringende advies aan het college om de subsidie-aanvraag in te trekken en zich eerst maar eens te gaan beraden op de vraag of dit nu wel de juiste weg naar het gewenste resultaat is. Immers , beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.
Voor een goed begrip nog het volgende: Wij zijn enthousiaste voorstanders van vergroening. Wij volgen met interesse de ontwikkelingen die op dit gebied gaande zijn en dat zijn er heel veel. Het beeld dat wij hebben is dat dit soort grootschalige projecten veel meer op Rijks- en provincieniveau geïnitieerd en gefaciliteerd zouden moeten worden. Op gemeenteniveau dient met name de focus gelegd te worden op ‘groene’ nieuwbouwprojecten en optimalisering van energievoorzieningen voor bestaande woningbouw en aan de te onderhouden/vervangen energie-infrastructuur.